سالمندی

سالمندی

سالمندی به عمر نزدیک به، یا بالاتر از، میانگین طول عمر بشر اشاره دارد و بنابراین بخش پایانی چرخه حیات انسان است. افراد سالمند قابلیت‌های تجدید قوای محدودی دارند و بیش از دیگر بزرگسالان در معرض بیماری، سندرمها و کسالت هستند. علم پیری‌شناسی به مطالعه پزشکی روند پیری، و پیرپزشکی به مطالعه بیماری‌هایی که سالمندان بدان مبتلا می‌شوند، مربوط است.

اکنون شش میلیون و ۴۰۰ هزار سالمند بالای ۶۰ سال در ایران وجود دارد که این رقم ۸٫۳ درصد جمعیت کشور را شامل می‌شود.

سالمندی مجموعه ای از تغییرات جسمانی، روان شناختی، اجتماعی و معنوی است. بخشی از تغییرات روان شناختی هم تحت تاثیر مسائل جسمی رخ می دهد. افراد با بالارفتن سن به دلیل از دست دادن نقش خود در جامعه، دچار انزوای اجتماعی می شوند. علاوه بر این، تغییرات زیست شناختی در سلول های عصبی هم دلیل ایجاد بیماری هایی مانند آلزایمر است که طی آن فرد، دچار زوال عقل می شود.

تغییرات هنجار در دوران سالمندی

به طور کلی می توان گفت که سالمندی هنجار از ابعاد مختلف قابل بررسی است: بعد جسمانی ، بعد شناختی، هیجانی و اجتماعی و رفتاری.

الف) جسمانی

• تغییرات حسی

بینایی:بسیاری از افراد بزرگسال ممکن است دید خوب و هنجار داشته باشند ولی در اواخر دهه ی چهارم و اوایل دهه پنجم زندگی، افراد ممکن است با افت بینایی روبرو شوند.

شنوایی:تقریبا ۳۰ درصد سالمندان، مشکلات شنوایی دارند .آمار نشان می دهد در ۲۵ درصد افراد تا ۶۰سالگی و ۶۵ درصد افراد تا ۸۰ سالگی کاهش شنوایی روی می دهد.

چشایی و بویایی: بویایی و چشایی نیز تحت تاثیر روند سالمندی قرار می گیرند. تعداد کل جوانه های چشایی بعد از ۸۰ سالگی کاهش می یابد. بعضی افراد نیز کاهش در حس بویایی را تجربه می کنند و این امر معمولا به خاطر وجود مشکلاتی در گیرنده های بویایی است.

لامسه: پوست بدن یک نقش محافظتی ایفا می کند. تغییرات پوستی مانند ، چروک شدن ، نازک شدن ، خشک شدن و پوسته پوسته شدن پوست در دوران سالمندی ، افراد را نسبت به درد و آسیب حساس می کند .

• تغییرات استخوانی و ماهیچه ای

قد افراد به علت فشرده شدن دیسک های بین مهره ای و کوتاه شدن ستون فقرات، کاهش می یابد. وزن مردها تا حدود ۶۰ سالگی و زنها تا حدود ۷۰ سالگی افزایش و بعد از آن کاهش می یابد. کاهش حجم عضله(آتروفی عضلانی) و افزایش چربی در سالمندان عمومیت دارد. در نتیجه قدرت عضلانی کاهش می یابد. سطح کلسیم کاهش یافته و استخوانها  شکننده تر می شوند. مفاصل نیز مشکلاتی را برای سالمندان ایجاد می کنند. در واقع آرتروز شایعترین مشکل مزمن سالمندان است.

• عملکرد حرکتی

با افزایش سن، توانایی رفتارها و حرکات پیچیده در فرد از دست می روند. انجام فعالیتهای پیچیده منوط به ظرفیت فیزیکی و عصبی می باشد که با افزایش سن و کاهش این ظرفیت ها، انتظار از دست رفتن پیچیدگی رفتاری، بالا می رود. مطالعات متعدد نشان دادند که کنترل ژست با افزایش سن کاهش می یابد. این افت در کنترل ژست، در اوایل دهه پنجم زندگی شروع می شود و بتدریج و منظم در ادامه زندگی پیشرفت می کند.

• تغییراتی در سیستم اعصاب مرکزی و هورمون ها

از نظر کلی یکی از مشکلات دوره سالمندی، آسیب به هیپوکامپ است که مشکلاتی را در یادگیری و حافظه سبب می شود و مشکل طبیعی وابسته سن محسوب می شود

مغز با افزایش سن تا ۸۰ سالگی، حدود ۱۷ درصد کاهش وزن نشان می دهد

یکی از علل افول در عملکرد مغزی، ممکن است تغییر وابسته به سن در سد خونی مغزباشد.

• تغییرات در عملکرد سیستم قلبی /عروقی

افزایش ضربان قلب و شدت آن و کاهش برون داد قلبی. پاسخ ضربان قلب در شروع ورزش کاهش می یابد. الگوی دیاستولیک فشار خون تغییر می کند. بدین ترتیب، ظرفیت تحمل ورزش کاهش می یابد.

آئورت و شاخه های اصلی آن سفت می شوند و سفت شدن آئورت و بدعملکردی اندوتلیال باعث افزایش خطر بیماری قلبی عروقی می شود. فشار خون در حالت استراحت افزیش می یابد. فشار خون در حالت اوج ورزش نیز در سالمندان بیش از جوانان است بویژه در زنان سالمند. افزایش فشار خون سیستولیک منعکس کننده ی افزایش فعالیت قلب است.

جریان خون پا در حالت استراحت، ورزش آهسته و تند، کاهش می یابد. این امر ممکن است ورزش کردن و نظم فشار خون را در سالمندی تحت تاثیر قرار دهد. احساس تشنگی کاهش می یابد. ظرفیت رنال سدیم و حفظ آب، آسیب می بیند. حجم کلی آب بدن با افزایش سن کاهش می یابد.

ب) شناختی

شناخت حاصل عملکرد مغز است. از آنجا که مغز تغییراتی را در جریان افزایش سن نشان می دهد، انتظار می رود شناخت نیز دچار تغییراتی شود. یعنی با افزایش سن، افولهایی در سیستم شناختی رخ می دهند.

• حافظه

توانایی یا گنجایش حافظه، با افزایش سن کاهش می یابد. چنین کاهشی به ویژه در حافظه فعال مانند حفظ کردن یک شماره تلفن بسیار مشهود است. اما در این بین حافظه رویدادی که مر بوط به خاطرات فرد است، کمتر آسیب می بیند.

• زبان

ناتوانی در بازشناسی کلمات در سالمندان قابل پیش بینی است. یکی از نقاط مثبت تغییرات همراه با افزایش سن، افزایش دامنه لغات است.افراد مسن تر دامنه لغات وسیعتری نسبت به جوانترها دارند. زبان و حافظه رابطه نزدیکی با هم دارند. در درک زبان، آنچه را که شنیده یا خوانده ایم بدون آگاهی هشیار به یاد می آوریم. درک زبان شفاهی، مانند حافظه ناآشکار، در اواخر زندگی خیلی کم تغییر می کند.

• عملکردهای شناختی/ اجرایی

عملکردهای اجرایی، تعدادی از کارکردهای مغز هستند که مسئول تنظیم و کنترل رفتارند. برخی از این کارکردها عبارتند از: برنامه ریزی، قضاوت، بازداری، حافظه ، توجه، روانی کلام، تصمیم گیری. مطالعات، بیانگر این امر هستند که در میان عملکردهای اجرایی، حافظه ی فعال، توانایی یادگیری و انعطاف پذیری شناختی، در دوران سالمندی، بیش از دیگر عملکردها دچار نقص می شوند. همچنین نقص در زمینه ی قضاوت و تصمیم گیری در این گروه بیشتر به چشم می خورد.

• پردازش اطلاعات

با افزایش سن مدت زمان انجام تکالیف افزایش می یابد. همینطور افزایش سن، تعداد مواردی که در حافظه فعال باید به سرعت در دسترس قرار گیرند را کاهش می دهد. به جهت تغییرات در سرعت پردازش، باید انتظار داشت که سرعت خواندن با سن کندتر شود.

پ) هیجانی

برخی محققان معتقدند؛ افراد سالخورده و آنهایی که از لحاظ روانی پخته هستند، از احساسات خود بیشتر خبر دارند. خبرگی هیجانی سالمندان به آنها کمک می کند تا تعبیرهای هیجانی را از جنبه های عینی موقعیتها، به نحوی کارآمدتر از جوانان تفکیک کنند. درنتیجه، راهبردهای مقابله کردن آنها معمولا به این صورت است که قبل از تصمیم گیری درباره یک اقدام، باید مطمئن شوند تمایلات آنها کاملا درک شده است.

ت) اجتماعی

از نظر اجتماعی متغیرهایی که در دوره سالمندی مورد توجه هستند عبارتند از: بازنشستگی، فوت همسالان و دوستان، فوت همسر، گستردگی یا محدودیت شبکه اجتماعی حمایت کننده و… هر یک از این متغیرها در تعامل با سایر متغیرهای درونی و بیرونی تاثیرات قابل توجه مثبت یا منفی بر روند زندگی سالمندان دارند که این تاثیرات برای هر فرد منحصر به فرد هستند و مبتنی بر شرایط شخصی اش قابل بررسی است.

ج) رفتاری

• خواب

بیشتر سالمندان، از مشکلات خواب شکایت دارند. این مشکلات در مردان از ۳۰ سالگی و در زنان از ۵۰ سالگی شروع می شود. خواب سالمندان از کیفیت خوبی برخوردار نیست. برخی عواملی که در سالمندان موجب بروز اختلال خواب می شوند عبارتند از: عوامل فیزیولوژیک، عوامل پزشکی، داروهای خاص بیماریهای روانی، اختلال خواب اولیه، عوامل رفتاری-اجتماعی، خانوادگی و عوامل محیطی.

• تغذیه

سالمندان برای محافظت از استخوانها به کلسیم و ویتامین D، برای محافظت از دستگاه ایمنی به روی و ویتامین های E, C, B6 و برای پیشگیری از رادیکالهای آزاد به ویتامین های A, C, E نیاز دارند. ، باید به خاطر داشت که نیازهای بدن با افزایش سن تغییر می کنند و شاید نیاز باشد بعضی از ویتامین ها و پروتئین ها را متناسب با نیازهای بدن استفاده کنیم.

سالمندانی که منظم ورزش می کنند نسبت به همسالان خود از سلامتی جسمانی بیشتری برخوردارند و از نظر ذهنی مثبت اندیش تر هستند.